 |
اخبار > گفت‌وگو با عضو شورای علمی جشنواره درباره راهکارهای ارتقای جشنواره |
 |
 نسخه چاپي  ارسال به دوست
شماره خبر : ٤٠٦٧٨١ تاريخ درج خبر : شنبه ٧ ارديبهشت ١٣٩٨ ساعت درج خبر : ١٣:٥١
گفت‌وگو با عضو شورای علمی جشنواره درباره راهکارهای ارتقای جشنواره
حجت‌الاسلام و المسلمین احمد دیانی، عضو شورای علمی جشنواره علامه حلی(ره)، در گفت‌وگو با دبیرخانه جشنواره دیدگاه‌های خود در زمینه ارتقای جشنواره و نیل به اهداف آن را مطرح کرد. ایشان همچنین مسأله‌محوری، روش‌مندی و نافع بودن و رعایت اخلاق پژوهش را از بایسته‌های یک پژوهش مولد دانست. آنچه در پی می‌آید، مشروح این گفت‌وگو است.
به نظر شما یک پژوهش مولّد و روشمند چه ویژگی‌هایی دارد؟
پژوهش باید مسأله‌محور باشد؛ یعنی برای پژوهش‌گر سؤال پیش آمده باشد و تا سؤالی پیش نیاید و ابهامی ایجاد نشود، پژوهش‌گر دنبال تحقیق نمی‌رود. پژوهش باید مبتنی بر یک سؤال باشد. هر پژوهش تلاشی است برای پاسخ به یک سؤال محوری.
غیر از مسأله‌محوری، پژوهش باید روش و متدولوژی درستی داشته باشد. یعنی برای حل مسأله روش درستی اتخاذ نماید. من اگر در بحث عقلی تحقیق می‌کنم، روش آن این نیست که به قرآن رجوع کنم. مسأله عقلی، باید با روش عقلی حل شود. اگر در مسأله قرآنی سؤالی برای من پیش آمد و ندانستم که نظر قرآن در فلان مورد چیست با عقل و روش عقلی به پاسخ نخواهم رسید. به هر حال؛ هر مسأله‌ای روش حل خود را دارد.
یک پژوهش مولّد باید روش حل مسأله و روش تحقیق و به تعبیر غربی‌ها متدولوژی درست و دقیقی داشته باشد تا عقیم نماند. علم فیزیک به گونه‌ای و علم ریاضی به گونه دیگر تحقیق می‌کند و فقه هم به روش دیگر. اگر مسأله من فقهی است باید با روش فقهی آن را حل کنم.
ویژگی دیگر اینکه تحقیق باید فایده‌ای داشته و به تعبیر روایات، علم نافع باشد. روی مسأله‌ای تحقیق کنیم که تعداد موهای فلانی چند عدد است؟ پاسخ این مسأله اهمیتی ندارد. ولی اینکه می‌خواهم بدانم که چرا گوشت در کشور گران شده است تا جلوگیری کنم و با عامل آن مبارزه کنم، این تحقیق جا دارد.
البته تحقیق مفید دو گونه است: یکی تحقیق نظری و بنیادین است که مشکل فکری و مبنایی ما را حل می‌کند و دیگری کاربردی است که مشکل عملی را حل می‌کند. مثلاً می‌خواهم آن طرف رودخانه بروم به همین خاطر پل درست می‌کنم؛ این مشکل عملی من را حل می‌کند. هر دو این‌ها مفید هستند. فایده داشتن فقط منحصر به تحقیق کاربردی نیست حتما به تحقیق نظری هم نیاز داریم، ولی نباید صرفاً در بحث‌های نظری بمانیم حتما باید به تحقیقات کاربردی هم بپردازیم.
ویژگی دیگر تحقیق این است که اخلاق‌مدار باشد. وقتی تحقیق می‌کنم اگر از استادی یاد گرفتم باید قید کنم که از فلانی یاد گرفته‌ام. باید در نقد کردن، منصفانه نقد کنم. یا اگر تحلیل می‌کنم به گونه‌ای نباشد که خودم را بزرگ کنم. رعایت اخلاق پژوهش و نقد هم یکی از مؤلفه‌های پژوهش است که در یک تحقیق مولّد باید باشد وگرنه اثرگذاری آن کم می‌شود.
پس مسأله‌محوری، روشمند بودن، نافع بودن ـ چه به صورت بنیادی و چه به صورت کاربردی ـ و رعایت اخلاق پژوهش از بایسته‌های پژوهش مولّد و روشمند است.
برگزاری جشنواره‌های علمی تا چه حد در ایجاد و مانایی فرهنگ پژوهش موثر است؟
برگزاری جشنواره‌ها قطعاً مؤثر است و در این مسأله تردیدی وجود ندارد. برای نمونه جشنواره علامه حلی(ره) که امسال دهمین سال برگزاری آن است نسبت به سال‌های اولیه تفاوت‌ها و برجستگی‌های آشکاری دارد. در سال اول، شرکت‌کنندگان کم بودند و مشارکت بانوان خیلی محدود بود. در سال اول 2200 نفر شرکت کردند اما الآن که در سال دهم هستیم 22 هزار نفر شرکت کرده‌اند که این رشد بسیاری بالایی را نشان می‌دهد و نشان‌گر این است که که فرهنگ‌سازی شده و تنوع موضوعات بیشتر و متوجه به نیازها شده است.
همچنین کیفیت کار ارتقاء یافته است. آثاری که در دوره‌های ابتدایی جشنواره رتبه اول را کسب می‌کردند، امروز رتبه آخر هم نمی‌شوند، چون کیفیت کار رشد کرده است.
پس هم از لحاظ کمّیت و هم از لحاظ کیفیت سطح آثار بالا رفته است. نکته دیگر، افزایش حضور بانوان در جشنواره است که در دهمین دوره که مراسم آن برگزار خواهد شد، سی‌وپنج درصد آثار متعلق به بانوان است و این امر خوبی است. از جهت دیگر، در دوره‌های اولیه اغلب آثار از قم، مشهد، اصفهان و چند شهر محدود دیگر بودند، اما امروز از کردستان، اردبیل و شهرهای دوردست مثل سیستان و بلوچستان هم آثاری به دبیرخانه ارسال می‌شود و معنای آن این است که جشنواره در سی استان تنوع پیدا کرده است.
پس برگزاری جشنواره‌ها و خصوصا جشنواره علامه حلی(ره) در گسترش و عمق‌دهی به پژوهش تأثیر زیادی دارد. البته نمی‌گویم وضعیت فعلی خیلی خوب است، شاید اگر ما بهتر عمل می‌کردیم، نتیجه بهتر می‌شد؛ اما همین الآن هم با رشد خوبی مواجه هستیم. گستره کار از نظر کمی خیلی خوب شده است و باید مقداری کیفیت آن را بیشتر کنیم.
برگزاری جشنواره تأثیر فراوانی بر مانایی و ایجاد فرهنگ پژوهش دارد؛ مخصوصاً در خیلی از جاهایی که پژوهش نبوده است؛ مثلا بیست سال پیش اغلب طلاب قلم زدن بلد نبودند اما الآن در مسائلی که مبهم است ورود می‌کنند و نتیجه تلاش و تحقیق را در قالب مقاله، پایان‌نامه و کتاب عرضه می‌کنند.
جنابعالی برای ارتقاء جشنواره و نیل به اهداف آن چه پیشنهادی دارید؟
من در مجموع از روند رو به رشد جشنواره راضی هستم، ولی در عین حال فکر می‌کنم خیلی بهتر هم می‌شود بود. برای بهتر شدن مطالبی را عرض می‌کنم:
ما اول در سی استان جشنواره برگزار می‌کنیم، بعد وارد مرحله متمرکز و نهایی می‌شویم. دست‌اندرکاران جشنواره استانی دو گروه مدیران پژوهش و ارزیاب‌ها هستند. آثار از استان‌های مختلف در ده رشته علمی به جشنواره ارائه می‌شود؛ این‌ها باید در حوزه‌های متعدد ارزیابی شوند. تعداد آثار زیاد است بنابراین جهت راهنمای طلاب و سنجش آثار به تعداد زیادی راهنما و ارزیاب نیاز داریم که این افراد باید آموزش‌های زیادی ببینند. پیشنهاد می‌کنم که برای این افراد به صورت متمرکز یا از طریق سیستم‌های دیجیتال، دوره‌های آموزشی مهارت راهنمایی و ارزیابی مقاله، پایان‌نامه و کتاب و مهم‌تر از آن مهارت روش تحقیق برگزار کنیم تا آموزش‌های واحد ببینند و ارزیابی‌هایمان در همه استان‌ها یک‌دست شود. از سوی دیگر باید سامانه‌ای ایجاد کنیم تا به سؤال‌های طلاب شرکت‌کننده پاسخ دهیم. پس نکته اول، آموزش مدیران و ارزیابان است.
همچنین میزان جوائز معنوی و مادی برگزیدگان را زیاد کنیم تا مشوق خوبی برای طلاب باشد مثلا از هزاران پژوهش‌گر، دویست نفر از افراد برتر و دارای استعدادبالای پژوهشی را به اردو ببریم تا استعدادهایشان به فعلیت برسد. اردوی تابستانی در قم و مشهد برگزار کنیم و با برگزاری کارگاه آموزشی سطح علمی و مهارتی آنها را بالا ببریم.
برگزاری اردو می‌تواند بر اساس رشته علمی باشد؛ مثلا افرادی که در علم کلام رتبه بالایی کسب کرده‌اند و یا به صورت منطقه‌ای؛ یعنی افرادی که رتبه‌های بالای استانی کسب کرده‌اند را به اردو ببریم و این‌گونه اردوها که هدف از آن هم‌افزایی، کسب تجربیات و آموزش‌های کارگاهی است، سطح علمی و مهارتی پژوهش‌گران را رشد می‌دهد.
نکته دیگر در حوزه برادران این است که اوائل سطح پژوهش طلاب پایین بود اما با فعالیت جشنواره علامه حلی(ره) در این سال‌ها و برنامه‌ریزی معاونت پژوهش در پانزده سال اخیر سطح پژوهش طلاب بالاتر آمده است اکنون می‌توانیم در مقاطع تحصیلی، برای طلاب برادر پژوهش را اجباری کنیم. در حوزه خواهران انجام پژوهش پایان سطح دو، اجباری است. برای طلاب برادر هم باید پژوهش در اتمام پایه سه یا پایه شش اجباری شود و اگر این کار صورت بگیرد، کارمان پیشرفت چشمگیرتری خواهد کرد.
در سیستم فعلی آموزشی حوزه برادران اگر طلبه تا ده سال چیزی ننویسد مشکلی ندارد ولی ده سال خیلی دیر است، حداقل باید بعد از پنج سال در حوزه برادران رساله‌نویسی اجباری شود. چون طلبه اگر از اول بنویسد، خود به خود راه می‌افتد.
پیشنهادم این است که آخر پایه سه تحقیق کم‌رنگی باشد، آخر پایه شش تحقیق پایانی باشد و در پایان سطح سه پایان‌نامه داشته باشیم.
پس آموزش مهارت هدایت و ارزیابی دست‌اندرکاران جشنواره در استان‌ها، آموزش روش پژوهش و روش ارائه آن برای طلبه‌های برجسته استان‌ها و اجباری کردن تحقیق پایانی، خلاصه پیشنهادهای من در این زمینه است.
با توجه به حضور شما در شورای علمی جشنواره، آثاری که به مرحله برگزیدگی می‌رسند معمولا واجد چه ویژگی‌هایی هستند و آیا در شورای علمی جشنواره برای انتخاب آثار برتر، ملاحظات خاصی در نظر گرفته می‌شود؟
شورای علمی الآن نقش تعیین کننده‌ای در تعیین سطح علمی آثار ندارد؛ به دلیل کثرت آثار ارزیابی‌ها اول در استان‌ها انجام می‌شود و سپس آثار برتر استان‌ها در کمیته‌های علمی دبیرخانه مرکزی داوری می‌شود و متاسفانه شورای علمی در تعیین مدیران و ارزیابان استانی و نیز تعیین کمیته‌های دبیرخانه مرکزی نقشی ندارد. من نقش شورای علمی را کم‌وبیش تشریفاتی می‌بینم. به نظر من، شورای علمی باید در انتخاب مسئولان پژوهشی شهرستان‌ها، روند ارزیابی، حود ارزیاب‌ها و مسئولان کمبته‌ها دخالت بیشتری داشته باشد. الآن دخالت کم است. ولی در همین حدی که هست به سطح و کیفیت اثر و روشمند بودن آن توجه می‌شود.
در مجموع عمده کار علمی جشنواره را داورها انجام می‌دهند. مثلا در رشته کلام، گروه کلام دبیرخانه ارزیابی آثار کلامی را انجام می‌دهد و در شورای علمی جشنواره گزارشی از روند ارزیابی آثار ارائه می‌شود و آثار به صورت جزئی بررسی نمی‌شوند، اما به قوت کار و روشمند بودن و اتقان کار توجه می‌شود.
اگر منظور از ملاحظات خاص، ملاحظات علمی و روشی و اتقان است، قطعاً ملاحظه می‌شود، اما ملاحظات غیرعلمی من تاکنون ندیده‌ام. البته معنای این حرف، این نیست که بگوییم در روند علمی اصلا اشتباه نمی‌شود.
تلاش این است که تأکید بر معیارها باشد اما کسی که برجستگی خاصی داشته باشد، مثلا اگر طلبه‌ای با تحصیلات و سن پایین یا از مناطق محروم اثری ارائه کرده که از طلبه قمی بهتر نوشته است، این موارد را لحاظ می‌کنیم.
توصیه شما برای طلابی که علاقه‌مند به پژوهش هستند، چیست؟
پیشرفت مملکت به علم است و پیشرفت علم هم به تحقیق و پژوهش است. مثلا ما در انرژی هسته‌ای در حد صفر بودیم، اما چند جوان غیرتی شدند و با خلوص نیت و دقت بصورت جهادی تحقیق کردند و دشمن هم فکر نمی‌کرد که در غنی‌سازی به پنچ درصد برسیم اما با تلاش روشمند و مخلصانه به بیست درصد رسیدیم. این در سایه پژوهش حاصل شد.
نظام ما، اسلامی است و قرار است نظام را بر اساس اسلام اداره کنیم. سؤال‌های مربوط به دیدگاه اسلامی را طلبه باید جواب دهد. ما باید از فرصت‌ها استفاده کنیم. استفاده از فرصت‌ها برای پیشبرد و حل مسأله و یادگیری مهارت‌ها و ارائه تحقیق از توصیه‌های من به طلبه‌ها است. فرصت زود می‌گذرد. انسان چهل سال را که رد کرد سطح یادگیری‌اش پایین می‌آید. حوصله هم نمی‌کند. مدت یادگیری پانزده سال یا بیست سال است. این مدت یادگیری و فرصت را باید غنیمت شمرد. از فرصت‌ها باید برای آموزش‌های کافی در تحقیق و کسب مهارت‌ها استفاده کنیم.
توصیه دوم بکارگیری مهارت‌هایی است که یاد گرفته‌ایم. این‌گونه نباشد که کلاس روش تحقیق رفته باشیم اما آن را رعایت نکنیم. اگر مدتی آن قواعد و مهارت‌ها را بکار نگیریم فراموش می‌کنیم.
از تجربیات افراد پیشکسوت باید استفاده کنیم. باید با محققان و نویسندگان ارتباط برقرار کرده و در مقابل افراد باتجربه زانو بزنیم. با زانو زدن در مقابل افراد تجربه‌دار انسان پیشرفت می‌کند.
نقدپذیر باشیم و خود را در معرض نقد دیگران قرار دهیم. تحمل ما در نقد باید بالا باشد و این باعث رشد افراد می‌شود. هم خود را عرضه کنیم و هم نقدپذیری‌مان بالا باشد و همان اول نگوییم حرفی که من زدم حرف آخر است.
یکی از کارهای لازم دیگر این است که پژوهش‌گر باید چندین مجله به‌روز آن رشته را ببیند. باید نسبت به آن علم به‌روز باشد. نمی‌شود کسی بگوید من پزشک هستم و علم سی سال قبل را می‌دانم ولی از پیشرفت‌ها و ابزار جدید پزشکی بی‌خبرم. علم کلام و فقه هم همین‌طور است؛ لذا ما باید با مسائل روزآمد آن رشته در تماس باشیم و بهترین راه، مطالعه مجلات علمی ـ پژوهشی است.
کارهای تکراری هم اگر به صورت تمرینی باشد، خوب است ولی همیشه تمرین نکنیم. دو بار تمرین کنیم و بار سوم موضوعات و مسائل جدید را حل کنیم.
نکته دیگر اینکه اگر جشنواره برای برگزیدگان گروه و کانال ویژه‌ای ایجاد کند و پژوهش‌گران در آنجا با یکدیگر در ارتباط باشند و از هم سؤال کنند خوب است. اگر جشنواره این کار را نکرد، خود افراد برجسته جشنواره این کار را انجام دهند. چیزی شبیه کانون فارغ‌التحصیلان تا با هم ارتباط داشته باشند و هم‌افزایی کنند.
ضعف جدی حوزه‌ها در ارائه پژوهش و تحقیق انجام شده است؛ یعنی در مهارت ارائه تحقیق ضعف داریم. طلاب باید در بخش ارائه کردن تحقیق در قالب مقاله، پایان‌نامه، کتاب و... بیشتر کار کنند و هنوز ما در این بخش عقب هستیم. من در حوزه و دانشگاه تدریس کرده‌ام. دانشگاهی‌ها در ارائه از ما بهتر هستند. ما در پژوهش قوی‌تر هستیم و عمیق‌تر از دانشگاهی‌ها مسأله را حل می‌کنیم، اما در ارائه تحقیق و پژوهش هم باید کار بیشتری صورت گیرد.
یکی از توصیه‌های دیگر تسلط کافی برای استفاده از نرم‌افزارهای علوم اسلامی و مهارت تایپ و کار با رایانه است.
...در حال ثبت نظر  نظر شما ...در حال ثبت نظر خروج
|
