 |
اخبار > شاخصههای یک اثر علمی و چگونگی ارزیابی آثار در جشنواره |
 |
 نسخه چاپي  ارسال به دوست
شماره خبر : ٤١٧٧٦١ تاريخ درج خبر : چهارشنبه ٥ خرداد ١٤٠٠ ساعت درج خبر : ١١:٥٩
 در گفت‌وگو با مسئول گروه اخلاق و تربیت جشنواره مطرح شد:
شاخصههای یک اثر علمی و چگونگی ارزیابی آثار در جشنواره
حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین اسحاقی، محقق و پژوهشگر حوزوی، نویسنده بیش از یکصد کتاب و ده‌ها مقاله در زمینه‌های کلامی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و عقیدتی از نخستین دوره جشنواره در سال 1387 به عنوان ارزیاب با دبیرخانه جشنواره همکاری کرده‌اند. ایشان در چند سال اخیر مسئولیت گروه علمی «اخلاق و تربیت» جشنواره علامه حلی(ره) را نیز بر عهده داشته‌اند. دبیرخانه جشنواره در زمینه معیارها و ویژگی‌های اساسی یک اثر علمی جهت ارسال به صحنه‌های رقابتی و جشنواره‌ای و همچنین چگونگی سنجش و ارزیابی آثار در جشنواره به گفت‌وگو نشستیم. آنچه در پی می‌خوانید ماحصل این گفت‌وگوی کاربردی برای طلاب و پژوهشگران جوان است.
یک اثر علمی جهت ورود به عرصه رقابت چه شاخصههایی باید داشته باشد؟
ضمن تشکر از حضرتعالی و همه سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، مدیران اجرایی و همه شرکت‌کنندگان در جشنواره وزین و فرهنگ‌ساز علامه حلی(ره) اعم از خواهران و برادران پژوهشگر، در خصوص پرسش فوق گفتنی است که معیارها و ویژگی‌های مهم و اساسی یک اثر علمی برای ارسال به صحنه رقابتی و جشنواره‌ها را می‌توانیم در متغیرهایی جستجو کنیم. برای بسیاری از شما این سؤال پیش بیاید که یک تحقیق و پژوهش خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا بتوان آن را در مجامع علمی معتبر ارائه داد. برای پاسخ به این سؤال در ابتدا بهتر است تا تعریفی از پژوهش ارائه دهیم: پژوهش فرآیندی است هدفمند و سیستماتیک که در طی آن با استفاده از یافته‌ها و اطلاعات جمع‌آوری شده به سؤالات خود پاسخ می‌دهید. اصولا یک پژوهش خوب، پایه و اساس موفقیت در یک پروژه تحقیقاتی است، بنابراین ارزش دارد که ویژگی‌های یک تحقیق خوب را بشناسیم.
باید دانست که پژوهش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام دارای ویژگی‌های متمایزی هستند. اما به طور کلی ویژگی‌های تحقیق به دو دلیل عمده مهم‌اند: 1) دانستن ویژگی‌های یک پژوهش خوب به شما کمک می‌کند تا مطالعات خود را به بهترین شکل انجام دهید، 2) استفاده از این ویژگی‌ها به شما این امکان را می‌دهد که در ارائه تحقیق خود حق انتخاب بیشتری برای ارائه به مراکز مختلف داشته باشید که دارای اعتبارات بالاتری هستند.
برخی از ویژگی‌های یک پژوهش خوب را در ادامه از منظر پیش‌نیازها، محتوا و ساختار با هم مرور می‌کنیم:
الف: توجه به پیش‌نیازها و تهیه محتوای مقبول
1. اصالت موضوع:
از ملاک‌های مهم ارزیابی که در امتیازدهی به آثار علمی مؤثر است، اصالت موضوع و جدید و نوپدید بودن آن است. از منظر ارزیابان علمی حداقل یکی از موارد زیر برای اثبات اصالت یک اثر کافی است: الف) مسأله‌ای نوپدید و انجام تحقیقی که برای اولین‌بار انجام می‌شود؛ ب) ایده‌ای نو باید در موضوع مقاله نهفته باشد؛ ج) تحلیل و استنتاج ایده‌‌های دیگران از زاویه‌ای نو که به پویایی موضوع مورد نظر کمک می‌کند؛ د) اجرای تحقیقی که در یک کشور برای نخستین‌بار انجام شده باشد؛ ه) استفاده از تکنیک‌های موجود برای موضوعی تازه با تکیه بر خلاقیت و نوآوری؛ و) تازگی محتوایی، روشی، ساختاری یا شکلی؛ ز) فرآهم‌آوری زمینه و محتوای لازم برای انجام تحقیق توسط آیندگان.
2. هدفمندی
یک پژوهش خوب همیشه با پرسش و یک سؤال یا مواجهه با مشکل که بعدها به شکل سؤال در می‌آید، شروع می‌شود. مشکلات باعث به وجود آمدن سؤال‌های تخصصی در زمینه پژوهش می‌شوند. این مشکلات و سؤالات هستند که هدف را به وجود می‌آورند و اغلب سخت‌ترین قسمت تحقیق، تعیین هدف است. یک پژوهش خوب نیاز به تعریف صحیح و صریح هدف یا اهداف دارد. دامنه و محدودیت‌های آن باید به وضوح مشخص شده باشد و از یک طرح یا فرآیندی پیروی کند. هدف پژوهش باید به روشنی توصیف شود تا سایر محققان نیز بتوانند پس از استفاده، آن را تأیید کنند. به طور مثال اگر در انجام پایان‌نامه خود هدف را به درستی مشخص نکرده باشیم، نمی‌توانیم از یک فرآیند مشخص و روشنی برای به پایان رساندن تحقیقات خود استفاده کنیم و این موضوع باعث ایجاد سردرگمی و یا انحراف از مسیر تحقیق و پژوهش می‌شود.
3. بی‌طرفی و پرهیز از ذهنیّت و تعصّب
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک تحقیق خوب، تفسیر واقع‌گرایانه از نتایج به دست آمده است. هنگامی که تحقیق خود را آغاز می‌کنید، ممکن است پیش‌فرض‌هایی در مورد داده‌هایی که می‌خواهید جمع‌آوری کنید، داشته باشید. باید این پیش‌فرض‌ها را کنار بگذارید؛ زیرا نتایج پیش‌بینی شده در تحقیق باید عاری از تعصب و بی‌طرفانه باشد. وقتی با یک فرض از پیش تعیین شده به سراغ پژوهش خود می‌روید ممکن است نتایج را براساس تصورات ذهنی خود تفسیر کنید که این موضوع باعث می‌شود به نتیجه واقعی نرسید. همیشه به یاد داشته باشید که نتایج تحقیقات شما را چندین نفر مورد مطالعه و ارزیابی قرار می‌دهند، پس باید به گونه‌ای عمل کنید که نتایج شما واقع‌گرایانه و به دور از تعصبات شخصی باشد.
4. اعتبارجویی و اطمینان‌بخشی
اعتبار و اطمینان‌بخشی، لازمه اصلی یک پژوهش علمی است تا به فراخور نتایج حاصله از آن در پیشرفت و توسعه رشته علمی مربوطه ایفای نقش نموده و در معرفت‌افزایی دینی، تولید علم در حیطه علوم انسانی ـ اسلامی، بهره‌گیری از آن در صنایع، اختراعات، درمان بیماری‌ها، مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی و... به کار گرفته شده و موجب نزدیکی حوزه، دانشگاه به صنعت و اجتماع گردد. این مهم محقق نمی‌گردد مگر اینکه پژوهشگر در تحقیق خویش از منابع معتبر استفاده نموده و یافته‌های خود را با آزمایشات متعدد معتبر آزموده باشد و شیوه‌های علمی و فنی را در مراحل مختلف تحقیق از انتخاب موضوع، نحوه جمع‌آوری اطلاعات و اسناد، تحقیق و توسعه، طرح موضوعات و مشکلات، شناسایی نیازهای جامعه علمی و استنتاج و ارائه نظریات نهایی و بهره‌مندی از نظر اساتید آگاه را رعایت کرده باشد.
5. قابلیت تعمیم به جمع
موضوع دیگری که شاید در انجام پژوهش کمتر به آن توجه می‌شود جامع بودن آن است. بدین معنی که نتیجه تحقیقات شما باید قابلیت تعمیم به یک جمعیت را داشته باشد و فقط به یک نمونه، محدود نشود، در غیر این صورت تحقیقات شما خیلی زود از درجه اعتبار ساقط می‌شود و باعث هدر رفتن وقت و هزینه‌ای می‌شود که صرف انجام دادن آن کرده‌اید. داشتن یک طرح کلی باعث می‌شود که بتوان روی هر بخشی از جمعیت با دقت مشابه به نتایج یکسانی رسید. این موضوع باعث می‌شود که تحقیقات شما برای دیگر محققان و پژوهشگران قابل استناد باشد و اعتبار آن افزایش یابد.
6. شفافیت قلمی و اختصار
تا زمانی که یک مسأله به وضوح و مختصر بیان نشود به صورت یک مشکل باقی خواهند ماند. اگر نتوان تحقیق و پژوهش را در یک پاراگراف مشخص به صورت مختصر بیان کرد، دارای مشکلاتی است که موجب می‌شود پژوهش شما به سرانجام نرسد. البته بیان مسائل پیچیده به صورت ساده کار راحتی نیست و ممکن است مدتی طول بکشد. اصولا تحقیق و پژوهش شما باید به گونه‌ای باشد که سایر اشخاصی که تحقیق شما را مطالعه می‌کنند برایشان قابل درک و فهم باشد. یک پژوهش خوب علاوه بر اینکه باید خود شفاف باشد، موجب شفافیت و رفع ابهام در سؤالات به وجود آمده در زمینه تحقیق نیز می‌شود، و به نوعی باعث حل مشکل می‌گردد.
7. امکان‌پذیری و زمان‌سنجی
یکی دیگر از ویژگی‌های یک پژوهش خوب این است که دامنۀ آن، نه خیلی بزرگ، نه خیلی کوچک، نه خیلی پیچیده و نه خیلی ساده باشد. باید بتوانید تحقیقات خود را براساس مدت زمانی که در دسترس دارید و یا هر عامل محدود کننده‌ای از جمله منابع و امکانات، جمع‌آوری داده‌ها، بودجه و غیره دربازه زمانی خاص به پایان برسانید. در برخی موارد داده‌های کافی برای تکمیل تحقیقات وجود ندارد، پس قبل از شروع تحقیق خود از در دسترس بودن اطلاعات کافی اطمینان حاصل کنید. بنابراین موضوع پژوهش خود را به گونه‌ای انتخاب کنید که اولا انجام آن امکان‌پذیر باشد و ثانیا با توجه به زمان و منابع در دسترس خود بتوانید پژوهش خود را تنظیم و کنترل کنید.
ب: نگاه ساختاری
یکی دیگر از ویژگی‌های یک تحقیق خوب، بهره‌مندی از یک چارچوب مشخص است. یک پژوهش خوب دارای چارچوب‌های نظری و یا مفهومی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها است. وقتی تحقیق خود را بر اساس یک چارچوب مشخص بنا کنید، می‌توانید تفسیر نتایج و پیوند آن به موضوع مورد مطالعه خود را به شکل بهتری انجام دهید. به طور مثال در نوشتن مقالات علمی، جشنواره‌ها و ژورنال‌های مختلف چارچوب‌های مختلفی دارند که با پیروی از قوانین مجله مورد نظر خود می‌توانید از همان ابتدا چارچوب تحقیق خود را مشخص کنید و پژوهش خود را براساس آن پیش ببرید.
اصولا چارچوب‌ها و ساختار در پایان‌نامه و کتاب و مقاله و سایر آثار تا حدودی با هم متفاوت است و محقق باید برای آشنایی با قالب‌ها و ساختارها باید به منابع روشی در تحقیق مراجعه نماید اما به طور کلی فارغ از یک قالب خاص، از نظر رعایت ساختارها باید به مواردزیر توجه داشته باشد:
1) عنوان: در هر اثر پژوهشی نخستین بخشی که توسط خوانندگان دیده می‌شود و ویترین آثار محسوب می‌شود؛ عنوان است که معمولاٌ نخستین قضاوت خواننده درباره محتوای مقاله نیز از مطالعه این بخش حاصل می‌شود. با توجه به اینکه معمولاٌ جستجو در بانک‌های اطلاعاتی آثار بر اساس عنوان صورت می‌گیرد لذا دقت در انتخاب کلمات در عنوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. عنوان هر اثر، در واقع هویت و هدف آن را نمایش می‌دهد، بنابراین باید روشن، گویا، جامع، مانع و تا حد ممکن مختصر باشد.
2) مقدمه: هدف از مقدمه، معرفی نقشه راه محقق برای پیمودن مسیر بین مسأله تحقیق و چگونگی دست‌یابی به نتیجه است. محتوای مقدمه باعث آماده‌سازی ذهن خواننده برای ورود به مباحث اصلی می شود. لذا باید از حاشیه‌پردازی به دور بوده و با تبیین اهمیت موضوع و بیان منطق تحقیق و انتخاب فصول، خواننده را به ادامه مطالعه متن اصلی ترغیب کرد.
3) بیان مسأله: در این بخش باید مسأله و موضوعی که زمینه‌ساز پژوهش شده و انگیزه اصلی نگارش مسأله مورد نظر بوده است به روشنی و اختصار تبیین شود.
4) تبیین هدف: هدف تحقیق باید به روشنی توصیف و تبیین و متناسب با بیان مسأله تدوین شود، همچنین واقع‌بینانه باشد، به راحتی در متن قابل رؤیت باشد و در پایان نوشتار، نویسنده به این اهداف دست یابد.
5) پرسش‌های پژوهش: این پرسش‌ها باید به روشنی و متناسب با هدف مسأله ذکر شوند و فرضیه‌ها نیز پاسخ‌های حدسی به سؤالات و گمانه‌های روشن و بدون ابهام و آزمون‌پذیر باشند.
6) پیشینه پژوهش: مرور نوشتارها و تشریح مبانی نظری مرتبط با موضوع را دربر می‌گیرد. بهترین روش مرور نوشتارها و تبارشناسی یک مسأله، روش تحلیلی و گزیده‌ای است که در آن ضمن رعایت اختصار، خود نویسنده روند حاکم بر حوزه موضوعی را تحلیل می‌کند و تمایز اثر خود را با دیگر نوشتار همراستا متذکر می‌گردد.
7) معرفی پروژه و تحقیق: ویژگی‌های اصلی پژوهش و آنچه آن را از موارد مشابه مجزا می‌کند مشخص می‌سازد.
8) روش‌شناسی: روش تحقیق بکار گرفته شده در پژوهش و دلایل انتخاب آن را توضیح می‌دهد.
9) ابزار پژوهش: ابزار گردآوری و تحلیل داده‌ها باید به روشنی معرفی شده و مزایا و معایب آنها به دقت تشریح شود.
10) جامعه پژوهش: به معرفی جامعه مورد مطالعه و ویژگی‌های آن و همچنین دلایل انتخاب و ارتباط آن با هدف تحقیق می‌پردازد.
11) محدوده و محدودیت‌ها: آنچه پژوهشگر را محدود کرده (ناشی از عوامل محیطی) و یا محدودیتی که خود پژوهشگر در پژوهش خود اعمال کرده است را نشان می‌دهد.
12) یافته‌ها: نتایج توصیفی و تحلیلی ناشی از پژوهش را تبیین می‌کند.
13) بحث و نتیجه: تحلیل نهایی پژوهشگر و تفسیر نتایج بدست آمده و همچنین مقایسه آن با سایر کارهای مشابه را نشان می‌دهد.
14) پیشنهادها: با ارائه پیشنهادات کاربردی، مسیر سایر پژوهشگران در حوزه مرتبط با موضوع هموار می‌شود.
15) منابع: به ذکر تمام منابع مورد استفاده بر اساس یکی از شیوه‌نامه‌های استاندارد می‌پردازد.
16) پیوست‌ها: آنچه را که متناسب با محتوای تحقیق و مورد نیاز خواننده است بصورت اطلاعات تکمیلی ارائه می شود.
البته رعایت ساختار و انجام بندهای فوق متناسب با نیاز قالب‌ها، پژوهشگر را در نگارش هر چه بهتر و منسجم‌تر یک اثر پژوهشی کمک می‌نماید. توجه داشته باشیم که ساختار مقاله، کتاب، پایان‌نامه و پژوهش‌های میدانی با هم متفاوت است.
در خصوص چگونگی سنجش و ارزیابی آثار جشنواره توضیح دهید و بفرمایید شاخص‌های ارزیابی جشنواره تا چه میزان شکلی و ساختاری و چه میزان محتوایی است؟
در بسیاری از ارزیابی‌های علمی و پژوهشی پنج معیار كلی می‌تواند مورد توجه و تأكید ارزیابان قرار گیرد:
1. اصالت 2. نوآوری 3. كیفیت 4. سودمندی 5. اثربخشی
متناسب با سنجش این معیارها در یک اثر پژوهشی رویکردهای متفاوتی برای ارزیابی آثار پیش‌بینی می‌شود.
رویکردهای متفاوت در ارزیابی آثار:
یک) رویکرد ساختاری به آثار
در این نوع از ارزیابی‌ها، به مؤلفه‌های اصلی در رویکرد ساختاری توجه می‌شود که نوعا طلاب با ساختارها در کتاب‌های روشی و حین تحصیل آشنا و برخی از ساختارها در سامانه جشنواره علامه حلی(ره) نیز بارگذاری شده است و ان‌شاءالله بزودی سایر ساختارها مانند کتاب و پایان‌نامه و پژوهش‌های میدانی و... نیز افزوده می‌شود و لذا در اینجا از آن عبور می‌کنیم.
دو) رویکرد محتوایی به آثار
تمرکز بر محتواها در ارزیابی‌ها به موار زیر توجه دارد:
- استفاده از مبانی و نظریه‌های مرتبط؛
- استنتاج از مبانی و نظریه‌ها در راستای هدف‌ها / سؤال‌ها و یا فرضیه‌ها؛
- مرور هدفمند پیشینه پژوهش در ارتباط با یافته‌های سایر پژوهش‌ها؛
- روش‌های به كار رفته در تحقیق؛
- شناسایی شكاف پژوهشی؛
- ارائه یك مدل مفهومی از سازه‌ها و متغیرهای مورد توجه؛
- تجزیه و تحلیل اطلاعات و دستاوردهای علمی مقاله اعم از اینکه الف: آنچه به منزله دانش نو تولید شده؛ ب) ارتباط دانش تولید شده با دانش پیشین ج) سودمندی، نوآوری و كاربرد این دانش.
و البته موارد دیگری که در مراجعه به کاربرگ‌های ارزیابی مشهود است و شایسته است هر شرکت‌کننده‌ای قبل از نگارش اول با این کاربرگ‌های ارزیابی وشاخص‌های مندرج در آن توجه نماید. ظاهرا تمام کاربرگ‌های ارزیابی جشنواره در سایت جشنواره قابل دسترس برای طلاب هست.
سه) رویکرد استنادی و توجه به اثربخشی آثار
از این منظر ارزیابان به جای تکیه بر ساختار و محتوا به معیارهای که حاکی از اثربخشی اثر است؛ توجه دارند و به: میزان استفاده و استناد به اثر پژوهشی (رفتار استنادی) در مراکز علم‌سنجی و استنادسنجی مانند: مؤسسه اطلاعات علمی ISI؛ پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC یا Scopus توجه دارند. که در جشنواره علامه حلی(ره) چون هدف این نیست این امر مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
چهار) رویکرد یکپارچه و تلفیقی به آثار
توجه به همه رویکردها توأمان هم می‌تواند در یک ارزیابی بسته به هدف آن مورد توجه باشد یعنی هم نگاه ساختاری و هم نگاه محتوایی توأمان مورد توجه قرار گیرد و حتی نسبت به هر کدام وزن‌دهی شود و یا نسبت به شاخص درونی هر رویکرد نیز نمرات خاصی منظور شود، که برحسب نوع و قالب اثر و همچنین سطح تحصیل نویسنده متغییر است.
می‌دانیم که فلسفه شکل‌گیری جشنواره علامه حلی(ره)، آموزش و تمرین پژوهش و حمایت از محققان نوقلم است و به علت اینکه سال به سال طلاب محترم در حوزه‌های علمیه خواهران و برادران با آموزه‌های پژوهشی و مهارت‌های آن آشنا می‌شوند، در سال‌های اخیر بیشتر از انتظار ظاهر شده‌اند و گاهی این هدف به فراموشی سپرده می‌شود و انتظار می‌رود که آثار ارائه شده درد تمرین پژوهش نباشد بلکه به تراز و استاندارد یک اثر پژوهشی نزدیک شود و یا مشکلی از مسائل گوناگون و مورد نیاز را پاسخگو باشد. واقع امر این است که گاهی در بین آتار سطح سه و چهار و حتی طلاب سطح دو، ارزیابان با خلق آثار شگفت‌انگیز مواجه می‌شوند. اما باید بدانیم که با توجه به هدف این جشنواره، نوع ارزیابی‌ها متناسب با سطح یک، دو، سه و چهار متمایز است. در سطح یک و دو، ارزیابان بیشتر به ساختار معطوف می‌شوند و وزن‌دهی امتیازات به آن جهت برمی‌گردد، اما در سطح سه و چهار، ارزیابان بیشتر به محتوا عنایت دارند و با وزن‌دهی نمرات در هر شاخص به رویکرد ساختاری و محتوایی توأمان توجه دارند و همان‌طور که گفته شد بهتر است همه شرکت‌کنندگان با کاربرگ‌های ارزیابی آثار در سویه مقاله، کتاب، پایان‌نامه و وزن و نمرات آن آگاه باشند و مسئولین امر نیز آن را در سایت بارگذاری نموده‌اند تا از ابتدا با عنایت به این شاخص‌ها و نمرات آن گام‌های محکم و مطمئن بردارند. ان‌شاءالله
...در حال ثبت نظر  نظر شما ...در حال ثبت نظر خروج
|
